FİNANSAL STRES ve BAŞA ÇIKMANIN YOLLARI
Stres, organizmanın çevreyle etkileşime girmesi sonucu fizyolojik ve psikolojik uyum halinin bozulmasıyla meydana gelen duygusal gerilim ve gerginlik olarak ifade edilmektedir. Tarih boyu insanoğlu ile var olmuş bir kavramdır. Hatta stresin insanoğlundan bile eski bir kavram olabileceği düşünülmekte, bitki ve hayvanlarda stresin görüldüğüne dair akademik çalışmalar yapılmaktadır. Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü’nün Çiftlik Hayvanları ve Stres adlı çalışmasında; stresin, çiftlik hayvanlarında büyüme hızı, hastalıklara direnç, süt üretimi ve üreme yeteneği gibi kalıtsal özellikleri olumsuz etkileyerek hayvanların çevre ile başa çıkma yeteneğini azalttığından bahsedilmektedir. Bunun yanında Türk Hijyen ve Deneysel Biyoloji Dergisi’nde yayınlanan “Bitkilerin stres koşullarına verdiği moleküler cevaplar” adlı çalışmada; bitkiler sesil doğaları gereği yaşam döngüleri boyunca büyüme ve gelişmelerini olumsuz yönde etkileyecek birçok stres faktörü ile karşılaşırlar, denmektedir.
Kamu finansı, kurumsal finans ve bireysel finans olarak kategorize edilebilen ve bu doğrultuda da gelir-gider, aktif-pasif ve borç-alacak ilişkisinin yönetilmesi ile tasarruf, harcama ve yatırım süreçlerinin gerçekleştirilmesi olarak özetlenebilecek finans kavramı, hayatımızı idame ettirecek parasal bir yönetim sistemi olarak tanımlanmaktadır. Bu açıdan bakıldığında finansın kişiler ve kurumlar için başlı başına bir stres kaynağı olabileceği ortaya çıkmaktadır. İyi bir finansal yönetim stresten uzaklaşmayı sağlayabilirken, finansal stres altında olmanın baskısı hayatımızı negatif bir şekilde yaşamaya neden olabilir.
Amerika Psikoloji Birliği’nin (American Psychological Association) verilerine göre, Amerika Birleşik Devletleri’nde toplumun %72’si maddi gelir ile ilgili strese sahip olduklarını belirtmektedir. Willis Towers Watson’un 2018 yılında yapmış olduğu araştırmaya göre ise Türkiye’de çalışan nüfusun %47’si mevcut finansal durumu hakkında, %46’sı ise gelecekteki finansal durumu hakkında endişe duyduğunu ifade etmiştir. Araştırmadaki bir başka dikkat çekici başlık ise katılımcıların finansal güvenliklerini, önlerindeki 2-3 yıllık dönem için en önemli konu olarak belirtmeleridir
Bazı dönemler finansal stres kaynaklarını arttırıcı ilave zorluklar getirebilmektedir. Örneğin 2008 yılında Amerika’da ortaya çıkan mortgage krizi hızlıca dünyaya yayılmış, finansal sektör ile makroekonomi arasındaki ilişkinin derinliğini ortaya koymuştur. Küresel finansal krizin ekonomik aktivite üzerinde yarattığı olumsuz etkilerin finansal stresin yapısına, şiddetine ve uzunluğuna bağlı olarak farklılıklar gösterebildiği anlaşılmış ve bu nedenle ekonomik aktivite ile finansal stres arasındaki ilişkinin düşünüldüğünden daha karmaşık bir yapı sergilediği kabul edilmiştir.
Finansal stres yönetimine en çok ihtiyacımızın olduğu dönemlerden biri de halen yaşamakta olduğumuz COVİD19 salgını dönemidir. Küçük ekonomik sarsıntılarda dahi bizi etkisi altına alan finansal strese, bu kez ilaveten hastalığın bulaşma korkusu da eklenince stresin çarpan etkisi artmıştır. 2020-2021’de yaşadığımız tam kapanma süreci nedeniyle aksayan ürün tedarik zincirleri, faaliyetine ara veren veya sonlandıran işletmeler, işsiz kalan insanlar ve zincirleme etkilerle tetiklenen küresel ekonomik sorunlar kaygılarımızı iyice arttırmıştır. Stres fiziksel ve ruhsal sağlığı olumsuz etkilemekte ve nihayetinde bireylerin çalışma ve gelir elde etme kabiliyetini düşürerek durumu bir kısır döngü içerisine sokabilmektedir.
FİNANSAL STRES ile BAŞA ÇIKMA YOLU OLARAK FİNANSAL OKURYAZARLIK
Bireysel olarak finansal okuryazarlık seviyemizin yükselmesi parasal konuları ve hayatımızı doğru bir şekilde yönetmemizi sağlarken, aynı zamanda finansal stresten uzak kalmamıza da yardımcı olacaktır. Finansal okuryazarlık seviyemizin yüksek olması bize tasarruf, birikim ve yatırım fırsatlarını görme ve olası riskleri algılama avantajı sağlayarak, sağlıklı bir finansal yönetime kavuşmamıza yardımcı olur.
- Farkındalık: Rahatsızlandığımızda ilk yaptığımız iş bir doktora gitmektedir. Doktor muayene sonucunda bir teşhis koyar ve süreç yönetimi bu şekilde başlar. Finansal stres ile de başa çıkmanın ilk aşaması budur, farkındalık. Genel finansal durumumuzu ortaya çıkarmak, net varlığımızı hesaplamak önemlidir. Sahip olduğumuz toplam finansal ve finansal olmayan (ev, araba vb.) varlıklarımızın değerinden, toplam borcumuzu çıkardığımızda net varlık rakamımıza ulaşmış oluruz.
- Bütçe Yapmak: Hem kişisel hem de aile olarak bütçe yapmak son derece faydalı ve önemlidir. Bütçe yapmak planlamanın, tasarrufun ve kontrolün anahtarıdır. Kendimize bir sistem oluşturmalı ve ona sadık kalmalıyız. Uzmanlar 50-30-20 kuralını önermektedir. Gelirimizin %50’sini ihtiyaçlarımıza, %30’unu isteklerimize, %20’sini ise birikime ayırmak dengeli bir finansal durum sağlayacaktır. Oranlar değişebilse bile burada önemli olan finansal disiplin içinde hareket etmektir.
- Tasarruflu olmak: Verdiğimiz her harcama kararında tasarruflu olmayı önceliklendirmemiz gerekir. “İstek-İhtiyaç” ayrımının farkında olmamız, harcamayı yapmadan önce bunun istek mi yoksa ihtiyaç mı olduğuna dikkat etmemiz, alım gücümüze uygun ve fiyatın uygun olduğuna emin olarak harcama yapmamız, her satın alma kararımızda tasarruflu olmamızı sağlayacaktır. Aksi takdirde dürtülerimiz sonucu ihtiyacımız olmayan ürün veya hizmetleri satın aldığımızda, aylık bütçemizin dışına çıkma, finansal dengemizde bozulma ve finansal stres yaşama olasılığımız artacaktır.
- Acil Durum Fonu: Her an bir yerlerden zorunlu bir gider ile karşılaşabiliriz ya da sürekli olarak elde ettiğimiz ve hayatımızı idame etmemize yarayan gelirimiz kesilebilir. Bu şoklara karşı kendimizi koruyabilmek adına atalarımızın kefen parası olarak nitelendirdiği bir birikime sahip olmamız gerekmektedir. Bu birikim aylık bütçemizin giderler kaleminin minimum 3 katı olmalıdır.
- Pasif Gelir: Pasif gelir, ana gelir kaynağımızın dışında, daha az emek ve zamanla bütçemizin gelir kaleminin sürekli artmasını sağlayan gelir kaynağı olarak tanımlanabilir. Tasarruflarımızla elde ettiğimiz birikimlerimizi yatırıma dönüştürerek, düzenli temettü ödeyen şirketlerin hisse senetlerine yatırım yaparak, yan işler yaparak, iki evimizden birini kiraya vererek, kullanmadığımız zamanlarda arabamızı kiralayarak, kod yazmak gibi bir yetkinliğimizi girişimciliğe dönüştürerek pasif gelirimizi arttırabiliriz.
- Sakinlik: Günümüz insanının en büyük sorunlarından biri de aceleci olmaktır. Hızlı ve riskli yatırım kararları vererek tüm birikimimizi harcamak veya borçlanmak bizi finansal strese sokabilir. Yatırım yapmadan önce alabileceğimiz riskleri belirlemek, doğru zamanda doğru hamleleri yaparak ilerlemek, sadece güvenilir kurumların yatırım uzmanlarının tavsiyelerine kulak asmak akıldan çıkarılmamalıdır.
Finansal stres her ne kadar parasal bir konu gibi görünse de psikolojik tarafı da olan bir problemdir. Her ne olursa olsun ailemizle birlikte zaman geçirmek, onlarla parasal konuları konuşmak, beraber bütçe planlamak ve finansal stresin yükünü paylaşmak bizlere, ailelerimize ve topluma fayda getirecek bir yaklaşımdır.
Tolga Oktar
FODER Gönüllüsü
Kaynaklar
Özel, Y. & Bay Karabulut, A. (2018). Günlük Yaşam ve Stres Yönetimi . Türkiye Sağlık Bilimleri ve Araştırmaları Dergisi , 1 (1) , 48-56 . Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/tusbad/issue/38852/427943
Altınçekiç, Ş. Ö. & Koyuncu, M. (2012). Çiftlik Hayvanları ve Stres . Hayvansal Üretim , 53 (1) , . Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/hayuretim/issue/7609/99730
Büyük, İ. , Aydın, S. S. & Aras, S. (2012). Bitkilerin Stres Koşullarına Verdiği Moleküler Cevaplar . Türk Hijyen ve Deneysel Biyoloji Dergisi , 69 (2) , 97-110 . Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/thdbd/issue/63995/968298
Arpacı F. Sekreterlerin çalıştıkları yöneticinin kademesine göre stres kaynaklarının incelenmesi. Gazi Üniversitesi Endüstriyel Sanatlar Eğitim Fakültesi Dergisi [Internet]. 2005 [cited 2018 May 23];17:1-17. Available from: http://dergipark.ulakbim.gov.tr/esef/article/view/5000091977
Durna U. Stres, A ve B Tipi Kişilik Yapısı ve Bunlar Arasındaki İlişki Üzerine Bir Araştırma. Yönetim ve Ekonomi: Celal Bayar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilim Fakültesi Derg [Internet]. 2004 [cited 2018 May 23];11(1):191–206. Available from: http://dergipark.ulakbim.gov.tr/yonveek/article/view/5000069087
https://www.halkbank.com.tr/content/halkbank/tr/blog/finans/finansal-stres-ile-basa- cikma-yollari.html
https://www.garantibbva.com.tr/tr/blog/finansal-stres.page
Güneş D. Türkiye’de Ekonomik Aktivitenin Finansal Strese Duyarlılığı, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası İletişim ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü Ankara, Nisan 2016